Een postuum geschenk voor Erasmus’ verjaardag: Macaroni met Romeinse pasta en Griekse saus

Quod bonus atque pius fueris, quod doctus, Erasme,      1

τοῦτό γε τοῖς ἀγαθοῖς πᾶσι διὰ στόματος.

Quod non ipse tuos mores culpauerit unquam

Ζώϊλος, οὐκ αὐτὸς Μῶμος, Ἔρασμε, neget.

Quod diuorum auges numerum nouus incola caeli,         5

δείκνυτον ἡ ἀρετὴ τοῦτο, τέος τε βίος.

Quod proferre parem ualeant tibi saecula nostra,

μὴ νέμεσις ῥητοῖς, τοῦτο μὲν ἀδύνατον.

Dat je goed en vroom bent geweest, en ook geleerd, Erasmus, dat is precies wat bij al het goeie volk over de tong gaat. Dat zelfs Zoilos je moraal nooit heeft berispt, kan zelfs de Blaam, Erasmus, niet ontkennen. Dat je het aantal goden opkrikt, nieuwe hemelbewoner, [5] dat tonen zowel je deugd als je leven. Dat onze tijden in staat zijn je gelijke voort te brengen, wel dat, en wees niet kwaad om wat ik zeg, is onmogelijk.

Dit Latijns-Griekse gedicht componeerde de Portugese dichter van joodse afkomst Diogo Pires (1517–1599), in zijn eigen tijd bekend onder de Latijnse alias Didacus Pyrrhus, zoals gebruikelijk was onder humanisten. Pires schreef dit gedicht evenwel niet om Erasmus’ (° 1466/67/69) verjaardag te vieren, die op 28 oktober viel, maar wel om zijn heengaan op 12 juli 1536 te herdenken, in een boekje dat in maart 1537 bij Rutger Rescius’ drukpers te Leuven verscheen. Bijna vijf eeuwen later recycleren we deze macabere macaronische mix en toveren we die om tot postuum verjaardagscadeau.

Gefeliciteerd, Erasmus! Met jou heeft Europa – een continent dat je ijverig doorkruiste – een humanist als geen ander mogen kennen, eentje die over de tong zal blijven gaan en die zijn gelijke niet meer zal kennen. Dat had Diogo al goed gezien.

Gefeliciteerd, Erasmus! Hoe meesterlijk vloeide het Latijn uit je rijkelijke pen, overstromend als een hoorn des overvloeds, die ons de Lof der Zotheid en andere literaire parels heeft bezorgd.

Gefeliciteerd, Erasmus! Je morele kompas was alom bekend, en hoewel je zeker niet van kritiek gespaard bent gebleven, koesterden zelfs je ergste vijanden bewondering voor je talenten en je eeuwige bekommernis om het goede. Zelfs de Homerushater Zoilos en Momos, de god van de literaire kritiek, konden geen kwaad woord over je kwijt, als we onze Diogo mogen geloven.

Gefeliciteerd, Erasmus, met je plaatsje onder de goden! Al zal je deze door Diogo georkestreerde apotheose ongetwijfeld met argusogen hebben bekeken in het licht van je eigen vroomheid.

Gefeliciteerd, Erasmus! Als niet aflatende spreekbuis en advocaat van het Grieks speelde je een centrale rol in de verankering van deze taal naast het Latijn in het Lagelands curriculum, zoals Diogo hier grandioos ten beste geeft in dit tweetalige gedicht. Diogo werkte op dat moment in de kring van Rutger Rescius, professor Grieks aan Erasmus’ geesteskind: het Leuvense Drietalencollege, geïnstalleerd in 1517, waar het Hebreeuws de derde taal was, als rechtstreekse toegang tot het Oude Testament.

Maar zo is het nu wel genoeg: de ijdeltuit in Erasmus verlangt zeker geen verdere bevestiging, al valt deze bescheiden reeks loftuitingen in het niet bij de ode die Sandra Langereis onlangs heeft geboekstaafd in haar somptueuze biografie, die bovenaan mijn leeslijst staat te sprankelen. Nu aan het fornuis voor niet-metaforische macaroni…

Hoe citeren?

Citeren: Van Rooy, Raf. 2021. “Een postuum geschenk voor Erasmus’ verjaardag: Macaroni met Romeinse pasta en Griekse saus.” Adendros (blog). 28 oktober 2021.