‘My big fat Greek wedding’ in Antwerpen, 23 juli 1645: Anna Goos en Balthasar II Moretus Grieks gevierd

De Moretussen wisten wat feesten was. Met hun tafels en buiken bourgondisch bol maakten ze er een waar schouwspel van. Ter gelegenheid van het huwelijk van Balthasar II Moretus (1615–1674) met de achttienjarige Anna Goos (1627–1691) kwamen de drukpersen zowaar tot leven!

Onder impuls van de Antwerpse jezuïet Jacob de Cater droeg elke drukpers van de Officina Plantiniana in haar eigen taal een gedicht voor om het kersverse paar te feliciteren. Het resultaat is vandaag nog te bewonderen in een mooi boekje met gedichten in de drie zogeheten heilige talen: Hebreeuws, Grieks en Latijn, maar ook in de belangrijkste volkstalen van de Officina: Frans, Nederlands, Spaans en Italiaans. Ik had het voorrecht om gisteren, 22 juli 2021, deze Acroamata nuptialia, ‘Huwelijksvoordrachten’, onder ogen te krijgen in het Plantin-Moretus Museum.

Tijdens de huwelijksceremonie werden al deze gedichten plechtig voorgedragen, wie weet zelfs onder begeleiding van het ritmische gedreun van de drukpersen: een wonderlijk kijk- en luisterspel moet dat zijn geweest! Het anonieme Griekse gedicht is mogelijk van de hand van ene Martin Binnart (gestorven 1653/1654), woordenboekmaker en collega-uitgever van Balthasar II Moretus die voordien drukproeven verbeterde in de Officina Plantiniana en ook boekverkoper was. Er is namelijk een nogal gelijkaardig gedicht in handschrift voorhanden in het archief van het Plantin-Moretus Museum: het gaat om een klaagzang op de dood van Balthasar I Moretus (1574–1641) op een groot los vel papier dat door Binnart is gesigneerd. Ook dit gedicht werd ongetwijfeld gedeclameerd, dit keer tijdens de zorgvuldig georkestreerde begrafenis van Balthasar I.

Haal de vrijdagavondcocktail al maar boven en geniet hieronder mee van het Griekse gedicht! Die zal nodig zijn om enkele ongelukkigheden in Binnarts taal en stijl door te spoelen. Niettemin mag het gedicht — een samenraapsel van antieke auteurs als Homerus, Hesiodus, Pindarus, Theocritus, Gregorius van Nazianze en Nonnus, geblend in de mixer van Binnarts brein — er wezen. Het gedicht toont nog maar eens hoe de Griekse taal en literatuur een onuitputtelijke bron van inspiratie zijn geweest doorheen de eeuwen, niet in het minst in de Lage Landen. We hebben de Oude Grieken in ons collectief geheugen gegrift en in sommige gevallen ons verregaand eigen gemaakt. De familie Plantin-Moretus en hun entourage gingen daar erg ver in de zestiende en zeventiende eeuw, zo ver zelfs dat we kunnen spreken van een ware domesticatie van het Grieks, zoals dit gedicht aantoont. Het resultaat is dat we een prachtig en omvangrijk Griekstalig erfgoed bezitten in onze contreien waar amper een haan naar kraait: tientallen auteurs en meer dan duizend teksten liggen te verkommeren in archieven en op Google Books.

Grieks studeren kan dus een origineel pad bieden om onze eigen geschiedenis — en dus onszelf — vanuit een totaal nieuwe optiek te benaderen. Alleen zal er nog fameus moeten worden gesnoeid om dat pad weer bewandelbaar te maken, want het gras staat hoog en de obstakels zijn dik gezaaid. Binnarts woorden aan Balthasar II Moretus bieden alvast een goede tip om aan dit Grieks-Belgische avontuur te beginnen: “Bewaar je betere helft voor de Muzen!”

Τὸ πιεστήριον Ἑλληνικὸν τῷ Βαλθάσαρι Μωρήτῳ τῶν Μουσῶν ἀρχηγῷ νυμφαγωγοῦντι συγχαίρει· ἅμα καὶ πατριάζοντας εὔχεται υἱούς, κᾀν ἀληθινῇ σοφίᾳ καὶ ἐπιστήμῃ ἐξαιρετούς

Ἀργολική, ἂν θεσπεσίων σοι κῆδος Ἀχαιῶν,

ἔννεπε Μουσα γάμον πολλῶν ἀντάξιον ἄλλων

ἀρχηγοῖο χοροῦ, Μωρητω χάρματα παῦρα

νυμφευοντι ἄειδε, θεά, μελιγήρυας ὕμνους.

Ἔργα μέγιστα μέλοντα νόον νύκτας τε καὶ ἦμαρ                 5

τοξοφόρος θάμβησεν Ἔρως, ἀδάμαντά σε δέρκων

ἐν μόχθοισι μένοντα, ὅταν καλὰ ἔργα τοσαῦτα

χαλκογράφοισι τύποις εὐκλήωνἙλλάδος ἀνδρῶν,

Ῥωμαϊκοῦ τε μέλους διακούῃς ἔμμεν’ ἀμύντωρ,

ὄργανα Μουσάων τὰ σοφώτατα βιβλία πωλῶν,                   10

ὥστε καταστίλβειν σέλας ὕψοθεν ἐς βιότητα,

καὶ τῶν ἀρχαϊκῶν πολὺ φέρτερον ἔμμεν’ ἀοιδῶν.

Αὐτὰρ ὁμῶς χαλέπαινε γαμοστόλος ὄρνις ἐρώτων

ἡρώων ἡττᾶσθαι νόον φρενοθέλγεϊ κέντρῳ,

ἔνθα δέ σου μισόνυμφον Ἀθηνᾶν τὴν φλόγα σβέννειν·       15

κυρτὸν ὀπισθοτόνοιο κέρας κυκλώσατο τόξου,

ἄτρομον οὐτάζων τὸν σὸν πολυφρόντιδα θυμόν.

Νῦν ἔγνως τὸν Ἔρωτα βαρὺν σφόδρ’ ὅστις ἑαυτοῦ

κήδεσί σου δυνατὸς μελέτας ἐστ’ ἐκπολεμίζειν.

Ἀλλὰ δέχου νόμιμον τὸν Ἔρωτα, ποθῶν τὸ καθῆκον,         20

ὄφρα ἔπειτα πονήσῃς ἔμπαλιν ὅττεό σε χρή.

Ἐκ δὲ γάμων παλίνορσον γὰρ μάλα πολλὰ δοκοῦσιν

ἔργα σοφῶν. Γλυκερός σε μὲν αἱρεῖ μηρὸς Ἔρωτος,

βέλτιον ἀλλὰ μέρος ταῖς Μούσαις σεῖο φύλαττε.

Οὕτω πατρώζοντά τε σοι τέξει παράκοιτις                            25

τέκνα, Ὀλυμπιάδων Μουσάων ἔκγονα Φοίβου.

Τοῦτο δέ μοι χαρίεν, μητρός τε καὶ Ἑλλάδος εὐχὴ

ἑπτὰ Σοφῶν, σοι τοῦτο ἐπεύχει Παλλὰς Ἀθηνᾶ.

De Griekse drukpers feliciteert Balthasar Moretus, beschermheer van de Muzen, met zijn huwelijk; tegelijk wenst ze ook dat zijn zoons op hun vader lijken, en uitblinken zowel in ware wijsheid als in kennis

Argolische Muze, als de goddelijk klinkende Achaeërs je lief zijn, vertel dan over het huwelijk van de danskapitein dat er vele andere waard is. Zing de trouwende Moretus over kleine geneugten, godin, zing zoetgevooisde hymnes. [5] Je geest, dag en nacht druk in de weer met grootse werken, verblufte de boogdragende Eros (Liefde), die toekeek hoe jij onbuigzaam bleef te midden ongemakken, terwijl je talrijke mooie werken van beroemde mannen uit Griekenland drukt met je koperen lettertypes, en je ervoor doorgaat een verdediger van Romeinse poëzie te zijn. [10] Terwijl je de wijste boeken, instrumenten van de Muzen, verkoopt, straal je zo van boven op het leven neer, en blink je enorm uit boven de oude barden.

Maar toch was de liefdesvogel, je wedding planner, boos dat je verstand overweldigd werd door de hartprikkelende impuls van de helden, [15] en dat op dat moment Athena, vol haat voor het huwelijk, de vlam in jou bluste; hij (Eros) rondde de gekromde hoorn van de naar achter gespannen boog, en trof je onbevreesd en bedachtzaam gemoed.

Nu heb je de uiterst gewelddadige Liefde leren kennen, die in staat is je (huwelijks)zorgen te doen clashen met je eigen belangen. [20] Maar ontvang de legitieme Liefde, terwijl je blijft verlangen naar je plicht, om daarna opnieuw aan de slag te gaan, waarheen de plicht maar roept! En talloze werken van wijze mannen verwachten inderdaad dat je weer terugkeert van de trouwerij. De zoete dij van de Liefde heeft je in haar greep, maar bewaar je betere helft voor de Muzen! [25] Zo zal je vrouw kinderen baren die op hun vader lijken, kleinkinderen van Phoebus’ (Apollo’s) Olympische Muzen. En dat doet me plezier: het is de wens van Hellas, moeder van de zeven Wijzen. Dat is Pallas Athena’s wens voor jou!

Tekst en context gebaseerd op:

Lamers, Han, en Raf Van Rooy. 2021 [in druk]. “The Low Countries.” In The Hellenizing Muse: A European Anthology of Poetry in Ancient Greek from the Renaissance to the Present, uitgegeven door Filippomaria Pontani en Stefan Weise. Trends in Classics – Pathways of Reception 6. Berlin & al.: de Gruyter.

Hoe citeren?

Citeren: Van Rooy, Raf. 2021. “’My big fat Greek wedding’ in Antwerpen, 23 juli 1645: Anna Goos en Balthasar II Moretus Grieks gevierd.” Adendros (blog). 23 juli 2021.